Η ιατρική απεικόνιση ξεκίνησε το 1895 με την ανακάλυψη των ακτίνων-Χ (οι απλές ακτινογραφίες που ξέρουμε), αλλά ουσιαστικά αναπτύχθηκε μετά το 1970 με την ανάπτυξη της υπολογιστικής τομογραφίας. Έτσι τα τελευταία χρόνια, η τεχνολογία κατάφερε να προχωρήσει αρκετά ώστε να έχουμε πλέον μηχανήματα που κυριολεκτικά μπορούν να σαρώσουν όλο μας το σώμα και να βοηθήσουν τον γιατρό να εντοπίσει και να διαγνώσει την πηγή ενός πόνου ώστε να θεραπευτεί επιτυχώς ένας τραυματισμός. Τα πιο γνωστά, εκτός από τις απλές ακτινογραφίες, είναι ο Αξονικός Τομογράφος, ο Μαγνητικός Τομογράφος και το Υπερηχογράφημα. Κάθε είδους σύστημα έχει μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα και χρησιμοποιείται για τον εντοπισμό διαφορετικού είδους τραυματισμών.

Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να δούμε τις βασικές αρχές και τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται από κάθε τέτοιο απεικονιστικό σύστημα, ώστε να κατανοήσουμε γιατί η ακριβής διάγνωση ενός τραυματισμού που μας ταλαιπωρεί, πολλές φορές δεν είναι απλή υπόθεση.

Ακτινογραφία

Η ακτινογραφία που γνωρίζουμε όλοι μπορεί, θεωρητικά, να απεικονίσει οποιοδήποτε μέρος του σώματος. Είναι ουσιαστικά μια φωτογράφιση μιας περιοχής του ανθρωπίνου σώματος και δίνει μια απλή εικόνα, η οποία όμως είναι υπεραρκετή σε σοβαρές ορθοπεδικές βλάβες όπως κατάγματα οστών.

Η αρχή της λήψης ακτινογραφιών βασίζεται στο γεγονός ότι οι ακτίνες-Χ διαπερνούν σε ποικίλο βαθμό τα μαλακά μόρια του σώματος (πχ μύες) και τον αέρα, ενώ αντίθετα η πορεία τους διακόπτεται στα συμπαγή μόρια (πχ οστά). Το σημείο του σώματος που προορίζεται να αποτυπωθεί στην ακτινογραφία τοποθετείται μπροστά στο ακτινολογικό φιλμ και μια πηγή ακτίνων Χ, αφού επικεντρώσει κατάλληλα, το ακτινοβολεί (σε διαφορετική απόσταση και για διαφορετική χρονική διάρκεια ανάλογα με την εξέταση). Η εικόνα που λαμβάνεται στο φιλμ, εκτυπώνεται και είναι ασπρόμαυρη και διαφανής.

Το προφανές βασικό μειονέκτημα της μεθόδου είναι πως δίνει μόνο μια εικόνα σε συγκεκριμένο βάθος, στην οποία ενδεχομένως να μην απεικονίζεται η βλάβη, αν είναι μικρή ή "κρύβεται" πίσω από κάποιον ιστό που "υπερισχύει" στην απεικόνιση.

Αξονική Τομογραφία

Η Αξονική τομογραφία ή Υπολογιστική τομογραφία (Computed Tomography - CT) είναι ακτινολογική μέθοδος εξέτασης. Μπορεί να απεικονίσει σε κάθετες τομές ολόκληρο το σώμα, χρησιμοποιώντας ακτίνες-Χ. Οι αξονικές τομογραφίες λαμβάνονται με τον αξονικό τομογραφο.

Ο εξεταζόμενος τοποθετείται σε ύπτια θέση σε ένα κινούμενο κάθισμα το οποίο αργά διέρχεται μέσω μιας κυκλικής τρύπας του μηχανήματος. Με αυτήν τη μέθοδο λαμβάνονται κάθετες λεπτές τομές ("βήμα" μεταξύ 0,6-10 χιλιοστών) του ανθρώπινου σώματος, οι οποίες αποτυπώνονται σε φιλμ και ουσιαστικά πρόκειται για σειρά ακτινογραφιών. Έτσι απεικονίζεται το εσωτερικό του σώματος και επιτρέπεται στον εξεταστή να αναζητήσει ανάμεσα σε όλες αυτές τις τομές τις "κρίσιμες" στις οποίες φαίνονται βλάβες
και ανωμαλίες σε σημεία που ήταν αδιανόητο να εντοπιστούν με την απλή ακτινογραφία.

Οι δυο πιο σημαντικοί παράμετροι σε αυτή τη τεχνική είναι η γεωμετρία λήψης δεδομένων (ουσιαστικά η γωνία λήψης των ακτινογραφιών σε σχέση με σώμα του ασθενή) και το "βήμα" με το οποίο θα ληφθούν οι τομές. Όσο πιο μικρή είναι η βλάβη τόσο πιο μικρό πρέπει να είναι το "βήμα" ανίχνευσης ώστε να απεικονιστεί σε κάποια από τις τομές που θα ληφθούν. Αντίστοιχα, ανάλογα με την έκταση της πάσχουσας περιοχής πρέπει να επιλεχθεί και κατάλληλη γωνία λήψης δεδομένων ώστε να προβληθεί η βλάβη ευκρινώς στην κρίσιμη τομή.

Μαγνητική Τομογραφία

Η Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού (Magnetic Resonance Imaging - MRI) ή Μαγνητική Τομογραφία όπως είναι περισσότερο γνωστή, είναι μια απεικονιστική μέθοδος του εσωτερικού ενός οργανισμού που δεν χρησιμοποιεί ιοντίζουσες ακτινοβολίες.

Ο εξεταζόμενος τοποθετείται εντός ισχυρού μαγνητικού πεδίου. Υπό αυτές τις συνθήκες οι πυρήνες υδρογόνου του σώματος (που βρίσκονται σχεδόν σε όλες τις ενώσεις-νερό, λίπος και άλλες οργανικές ενώσεις) προσανατολίζονται παράλληλα ως προς της μαγνητικές γραμμές του πεδίου και εκτελούν μεταπτωτική κίνηση γύρω από τον άξονα των μαγνητικών γραμμών με συγκεκριμένη συχνότητα περιστροφής η οποία είναι χαρακτηριστική για κάθε άτομο οπότε είναι δυνατόν να αποτελέσει μέσο διερεύνησης των διαφόρων τύπων πυρήνων που εμπεριέχονται σε ένα σώμα, είτε αυτό είναι δείγμα κάποιας βιολογικής ή χημικής ουσίας είτε είναι ιστός κάποιου εξεταζόμενου.

Με την αποκλειστική χρήση μαγνητικού τομογράφου είναι δυνατή η λήψη πληροφοριών σχετικά με την βιοχημική κατάσταση των ιστών με την μορφή εικόνων και φασμάτων. Η μαγνητική τομογραφία προσφέρει μία πληθώρα εργαλείων για την εύρεση και την παρακολούθηση της πορείας διαφόρων βλαβών καθώς επίσης και την δυνατότητα πολλών επαναλήψεων μιας και οι ασθενείς δεν επιβαρύνονται με ιοντίζουσες ακτινοβολίες (όπως τις ακτινες-Χ) ή άλλες χημικές ουσίες. Επίσης η εφαρμογή της γεφυρώνει το χάσμα της ανατομικής απεικόνισης και της μοριακής απεικόνισης καθώς προσφέρει την δυνατότητα χωρικής (τρισδιάστατης) απεικόνισης των ιστών.

Το κυριότερο μειονέκτημα της μεθόδου που αφορά τους αθλητές είναι πως εξαιτίας της πολυπλοκότητας και της διαδικασίας σύνθεσης της μαγνητικής τομογραφικής εικόνας, εμφανίζονται ψευδοενδείξεις που είναι δύσκολο να αναγνωριστούν και κατ'επεκταση να ερμηνευτούν. Γενικά όμως θεωρείται από τις πιο ακριβής και έγκυρες μεθόδους στην ιατρική απεικόνιση και διάγνωση.

Υπερηχογράφημα

Υπέρηχος ονομάζεται το μηχανικό κύμα με συχνότητα μεγαλύτερη από αυτήν που μπορεί να ακούσει ο άνθρωπος. Η χρήση των υπερήχων στην Ιατρική εστιάζεται κυρίως στον τομέα της διάγνωσης με την μέτρηση διάφορων χαρακτηριστικών των ανακλώμενων ή διερχόμενων ηχητικών κυμάτων.

Το υπερηχογράφημα είναι μία ιατρική απεικονιστική μέθοδος που παράγει εικόνες μερών του ανθρωπίνου σώματος χρησιμοποιώντας τους υπερήχους. Ο πομποδέκτης είναι το περιφερειακό εξάρτημα του μηχανήματος το οποίο στέλνει υπερήχους προς το σώμα με κατεύθυνση που καθορίζει ο εξεταστής και ταυτοχρόνως δέχεται τις ανακλάσεις τους και τις μετατρέπει σε εικόνα.

Κάθε ιστός του σώματος έχει μια ειδική συμπεριφορά στους υπερήχους κι έτσι ανακλά, διαθλά ή απορροφά διαφορετικό ποσό κυμάτων από αυτά που δέχεται. Έτσι ο υπολογιστής αφού δεχτεί τις ανακλάσεις και γνωρίζοντας το ποσό των κυμάτων που στάλθηκαν, αποδίδει ένα χρώμα ή μια απόχρωση του γκρι σε κάθε ιστό και τα εμφανίζει σε μία οθόνη σαν εικόνες. Οι εικόνες αυτές μελετώνται από τον εξεταστή κι αυτός με τη σειρά του εξάγει διαγνωστικά συμπεράσματα.

Το μεγάλο πλεονέκτημα του υπερηχογραφήματος είναι πως μας δίνει τη δυνατότητα για απεικόνιση και εξέταση πραγματικού χρόνου, όπου μπορούμε να παρακολουθήσουμε ζωντανά ακόμα και τις κινήσεις ιστών και οργάνων. Γιαυτό είναι πολύ χρήσιμο ειδικά στην εξέταση των ζωτικών μας οργάνων (καρδιά, στομάχι κτλ). Βέβαια η πιο διαδεδομένη χρήση του δεν έχει να κάνει με παθολογική κατάσταση, αλλά με την πιο ευχάριστη, αυτή του υπερηχογραφήματος εμβρύου στη μήτρα, "εξέταση" η οποία συνηθίζεται να καταγράφεται και σε βίντεο!

* Σημειώνουμε πως οι "Υπέρηχοι" είναι γνωστοί σε πολλούς αθλητές και ως θεραπευτικό μέσω στα πλαίσια φυσικοθεραπειών. Εκεί ουσιαστικά χρησιμοποιούνται σαν μέσο αύξησης της θερμοκρασίας της πάσχουσας περιοχής. Προφανώς πρόκειται για κάτι εντελώς διαφορετικό από την διαγνωστική μέθοδο μες την οποία ασχολούμαστε σε αυτό το άρθρο. Γενικά η χρήση τους στην ιατρική ευρύνεται σε πολλούς τομείς και δε θα πρέπει να μας μπερδεύει η χρήση του συγκεκριμένου όρου σε κάθε περίπτωση.

Συμπερασματικά

Κλείνοντας αυτή την παρουσίαση, πρέπει να διευκρινίσουμε πως καμιά απεικονιστική μέθοδος και κανένα μηχάνημα δεν μπορεί να κάνει από μόνο του διάγνωση. Ο ρόλος τους είναι να δώσουν εικόνα από τα ενδότερα του οργανισμού μας στον καταρτισμένο επιστήμονα, ο οποίος με τη σειρά του θα δώσει διάγνωση και θα συστήσει θεραπεία.

Με βάση τα δεδομένα που έχει ο γιατρός από τον ασθενή του, είναι ευθύνη του να ορίσει τις απαραίτητες παραμέτρους στην εκάστοτε συσκευή ώστε να πάρει και τις σωστές εικόνες της υπό εξέτασης περιοχής. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν γίνει λάθος ή ελλιπείς διαγνώσεις εξαιτίας κακών χειρισμών. Τα μηχανήματα μας δίνουν δυνατότητες. Είναι ευθύνη των ανθρώπων να τις αξιοποιούμε!

Γρηγόρης Σκουλαρίκης

Ηλεκτρολόγος Μηχανικός (ειδικότητα Βιοϊατρική Τεχνολογία)

http://www.duathlon.gr/?page_id=31